Những đứa trẻ không biết chúng đang bị cắt một phần tình yêu thương bằng chiêu thức lách luật của các hãng sữa đa quốc gia. Những bà mẹ của chúng bị dao động giữa ý thức “sữa mẹ là tốt nhất” và uống sữa ngoại chỉ trong vòng sáu tháng cháu bé sẽ biết nói, cuối cùng nhiều bà mẹ chọn thứ sữa thứ hai.

Nhưng những công ty bán sữa không thể không biết là họ đang phạm luật cấm chiêu thị dưới mọi hình thức đối với sữa dành cho trẻ dưới sáu tháng tuổi (sữa formula/sữa công thức). Những nhà quản lý không thể không biết là họ đang bị qua mặt.

Cuộc điều tra của hãng tin AP công bố cách đây ba ngày đã nói lên nhiều điều đáng ngại về tình trạng chiêu thị sữa formula tại Việt Nam. AP cho biết: “Khoảng 600 bà mẹ đã tham gia một cuộc hội thảo do Abbott phối hợp với hội Dinh dưỡng Việt Nam (tổ chức nhận nhiều hỗ trợ về tài chính từ các công ty sữa) tổ chức. Tại hội thảo, các bà mẹ này được nghe bài nói chuyện về việc đánh thức trí thông minh tiềm năng của trẻ và xem đoạn băng về một bé gái học nói khi mới sáu tháng tuổi và tập đọc lúc 14 tháng tuổi”.

Tình trạng càng đáng lo ngại hơn đối với sức khoẻ của trẻ sơ sinh Việt Nam khi quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc (UNICEF) cho biết con số bà mẹ Việt Nam cho con bú hoàn toàn trong sáu tháng đầu – thời kỳ quan trọng nhất với trẻ – chỉ chiếm 17%, thấp hơn một nửa so với một thập kỷ trước đây. Trong khi đó, theo hãng nghiên cứu thị trường Nielsen, lượng sữa formula tiêu thụ trên thị trường Việt Nam đã tăng tới 39% trong năm ngoái.

Rõ ràng lệnh cấm quảng cáo sữa formula của Chính phủ và ý thức “sữa mẹ là tốt nhất” đã thất bại trước các công ty đa quốc có quá nhiều tài lực và kinh nghiệm để lung lạc một cách có hệ thống những người liên quan đến thị trường sữa này – từ bác sĩ, nhân viên y tế, đến cơ quan dinh dưỡng.

Theo trung tâm Tư liệu quy định quốc tế (tổ chức phi lợi nhuận hoạt động trong nỗ lực loại trừ tình trạng tiếp thị vô trách nhiệm các sản phẩm thực phẩm trẻ em, có trụ sở tại Malaysia), quảng cáo sữa formula vô tội vạ là tình trạng chung phổ biến khắp khu vực, từ Trung Quốc, Indonesia, đến Philippines. Theo trung tâm này, trong khi các công ty thường vi phạm các tiêu chuẩn sữa quốc tế, họ lại thường bám theo các câu chữ trong các quy định pháp luật của nước sở tại.

Hãng tin AP dẫn lời Annelies Allain của trung tâm Tư liệu quy định quốc tế, cho biết: “Các công ty này có hàng triệu USD và có hàng tá luật sư, nhưng Chính phủ Việt Nam thì chỉ có một khoản ngân sách có hạn và chỉ có hai người phụ trách việc quảng bá nuôi con bằng sữa mẹ”.

Theo điều tra của AP, một trong những vi phạm nghiêm trọng nhất là việc các công ty đã trả tiền cho bác sĩ để họ giúp bán sữa.

Hãng tin AP dẫn lời BS Võ Thị Kim Loan, nguyên phó giám đốc một trung tâm y tế thừa nhận, các nhân viên ở trung tâm chăm sóc sức khoẻ cho phụ nữ ở trung tâm y tế của tỉnh Đồng Nai đã có thoả thuận độc quyền với một hãng sữa. “Chúng tôi nhận được một khoản hoa hồng nhỏ cho mỗi lon sữa”, bà này cho biết. Tuy nhiên, theo AP, giám đốc của hãng sữa này tại Việt Nam lại phủ nhận cáo buộc nói trên mặc dù ông thừa nhận việc cung cấp đồ đạc cho các phòng khám, nơi có những phòng chờ, trang trí những logo của hãng rất to.

Những người bán sữa trong các cửa hiệu ở Hà Nội, theo AP, cũng xác nhận: các công ty sữa bột đã trả hoa hồng cho bác sĩ để quảng cáo cho sữa của họ. Ngô Thanh, 27 tuổi, người bán sữa từ năm năm qua trong một cửa hàng gần bệnh viện lớn nhất Hà Nội dành cho bà mẹ và trẻ sơ sinh, cho biết: “Hầu hết người mua tìm đến cửa hàng của chị sau khi sinh con là do bác sĩ chỉ dẫn”. Thanh và những người bán hàng khác cho biết khách hàng mang nhãn sữa hay các nắp nhựa của các hộp sữa formula về cho các bác sĩ của họ để bác sĩ ghi lại doanh số.

Các công ty sữa formula từ chối việc chi hoa hồng. AP dẫn lời người phát ngôn của Mead Johnson Nutrition, một công ty của Mỹ đóng tại Glenview, bang Illinois, Gail Wood: “Nhân viên của chúng tôi thường được huấn luyện và giữ vững các nguyên tắc làm việc khắt khe”.

Luật pháp Việt Nam cũng cấm những người bán sữa tiếp cận với nhân viên y tế hoặc các bà mẹ tại các cơ sở y tế. Về vấn đề này, theo AP, Gail Wood, phát ngôn viên của hãng Mead Johnson, cho biết nhân viên của công ty tôn trọng luật này và các luật pháp quốc tế. Tuy nhiên, Nguyễn Thi Minh, 29 tuổi, ở Hà Nội, cho biết mình đã được nhân viên bán hàng của Mead Johnson tiếp xúc tại một bệnh viện phụ sản ở Hà Nội không lâu trước khi sinh. “Tôi chọn sữa EnfaGrow của Mead Johnson vì quảng cáo nói rằng nó làm tăng IQ của trẻ và khiến chúng cao hơn”, Minh nói.

Các bà mẹ khác được tiếp cận qua điện thoại. Hàng chục người cho AP biết họ đã bị giội “bom” điện thoại từ những người bán hàng. Minh cho biết bà nhận được các cú điện thoại từ Abbott và Mead Johnson khi bé nhà ba tháng tuổi. Một bà mẹ khác, Nguyễn Lan Hương, nhận bốn cuộc gọi từ Abbott.

Những việc làm này được thực hiện công khai, nhưng rõ ràng các nhà quản lý Việt Nam chưa có những biện pháp hữu hiệu ngoài những khẳng định “xử lý nghiêm”.

Trao đổi với Sài Gòn Tiếp Thị, TS Nguyễn Công Khẩn, cục trưởng cục An toàn vệ sinh thực phẩm (bộ Y tế) cho biết, thời gian qua bộ Y tế cũng đã nghe nhiều thông tin liên quan đến việc các công ty sữa thổi phồng chất lượng hay có những vi phạm trong việc quảng cáo, tiếp thị. Chính vì vậy, bộ Y tế đã có những động thái tích cực như thanh, kiểm tra việc kinh doanh sữa tại các bệnh viện cũng như chất lượng sữa. Sau một đợt kiểm tra bộ Y tế cũng đã có xử lý nghiêm.

TS Khẩn nói thêm: “Còn chuyện thổi phồng về chất lượng sữa như quảng cáo uống sữa nói được khi mới sáu tháng tuổi và tập đọc lúc mười bốn tháng tuổi thì chưa nghe bao giờ. Bộ Y tế cũng không cho phép quảng cáo sữa có những câu nói gây sự chú ý không có thật như vậy. Cũng có thể việc quảng cáo còn không được kiểm soát chặt chẽ tại các địa phương, vùng xa. Quảng cáo qua thông tin báo đài được kiểm soát chặt chẽ nhưng qua tờ rơi thì còn hạn chế. Các văn bản hiện hành của bộ Y tế cũng có những quy định chặt chẽ về việc quảng cáo sữa, nhất là đối với sữa cho trẻ dưới sáu tháng tuổi.”

Dầu vậy, TS Khẩn cũng thừa nhận, hiện Việt Nam chưa có nhiều thông tin về việc vi phạm trong việc kinh doanh sữa của các công ty nước ngoài. Việt Nam cũng có nhiều hạn chế trong việc bình đẳng thương mại. Muốn không bị các công ty nước ngoài lợi dụng để quảng cáo, thổi phồng chất lượng sữa thì luật pháp phải chặt chẽ hơn. Tuy nhiên, TS Khẩn không đưa ra rõ hơn việc cần quy định chặt chẽ thế nào bởi đây không thuộc quyền quản lý của bộ Y tế.